Stürzender Adler....Baselitz

[Claire Bänziger]

Georg Baselitz

“Stürzender Adler”
















Door

Claire Bänziger







De schilder, graficus en beeldhouwer Georg Kern, geboren kort voor de tweede wereldoorlog, was in 1957 uit de DDR naar West-Berlijn gevlucht. Hij neemt in het jaar 1961 wanneer de muur wordt gebouwd, het pseudoniem Baselitz aan, afkomstig van Deutschbaselitz, het stadje waarlangs hij West-Europa wist te bereiken.

Hij staat bekend als provocateur. Het werk kan niet los worden gezien van de Duitse ‘geschiedenis’ waarin deze kunstenaar opgroeid.

Gedurende zijn academische periode wordt hij na twee semesters van school gestuurd wegens “sociaal-politieke onvolwassenheid”: hij poogde een werk te maken in de stijl van de, in de DDR als decadent-Westers te boek staande Picasso, welk indruiste tegen de opgelegde staatsleer van het sociaal-realisme.

Zijn werk wordt binnen de hedendaagse kunst gerekend tot het neo-expressionisme (welk zich begeeft op het snijvlak van figuratie en abstractie) ook wel als “Heftige Malerei” bestempeld, en lijkt niet altijd even doordacht. Het idee werd direct aangebracht op doek, waarin veelal de maatschappelijke problematiek werd beschreven.

Baselitz doeken verwijzen veelal naar de oorlog en dat was een haast onbespreekbaar onderwerp in Duitsland. In zijn vroege werken gaf vaak de figuratie aanleiding tot discussie.

Zijn motieven van zijn latere werken lijken minder provocerend.

Enerzijds vanwege uitspraken van de kunstenaar zelf. Anderzijds door de daaraan verbonden keuze figuratie op zijn werken vanaf 1969 consequent om te keren. Naar eigen zeggen vindt Baselitz de formele aspecten van het schilderij belangrijker als het motief, en hij gebruikt de omgekeerde figuratie dan ook doelbewust. Baselitz zegt hierover:”het trekt de voorstelling naar de achtergrond en geeft ruimte aan de schilderkunstige kwaliteiten”. “Tenslotte,” zegt hij:”bevat een kunstwerk geen informatie die de toeschouwer tot zich moet ( of kan) nemen, zoals gevoelens of ideeën, en geeft het geen beeld van de realiteit: het werk zelf is de realiteit. De waarde ervan ligt in het kijken ernaar. Het vraagt niet om interpretatie, maar om gedetailleerde beleving.”

Toch lijken juist zijn werken evenals zijn uitspraken te getuigen van een bewust werkproces en goed doordachte posities waarin deze kunstenaar zich beweegt. Enerzijds zijn provocerende vroege werken ( welke zelfs in beslag worden genomen gedurende zijn eerste tentoonstellingen) anderzijds het gedeelte van zijn oeuvre dat hem zijn beeldmerk en bekendheid oplevert ( de omgekeerde werken),waarvan de waarde door hemzelf wordt toegekend aan een duidelijke voorkeur voor de materie en het schildersproces als opzichzelfstaand feit. Tevens kenmerkend voor deze schilder is zijn filosofische kant welke zowel in zijn uitspraken als in zijn oprechte voorkeur en waardering voor voorgangers waaronder Wassily Kandinsky, en zijn tijdgenoten (die zich voornamelijk bezighielden met het schildersproces zelf en de daaruit voortvloeiende filosofische theorieën, maar ook Picasso,Alberto Giacometti,Joseph Beuys waren voorbeelden voor hem ) tot uiting komt.

In zowel zijn vroegere als latere werken wil hij de toeschouwer de onafhankelijkheid (autonomiteit) van het schilderen, maar tevens ook de oorspronkelijke werkelijkheid voorleiden. Door zijn motieven om te keren zou zijn werk abstract worden beweert Baselitz.

Over de inhoudelijke consequentie van het omkeren van zijn werken met betrekking tot de figuratie en iconografie wordt echter door de kunstenaar geen uitspraak gedaan, welk wordt gerechtvaardigd door eerdergenoemde uitspraak. Desondanks is zijn keuze dan wel opmerkelijk. Vooral bij het schilderij “ Stürzende Adler”,waarmee hij in 1972 het duitse symbool van macht ontkrachte en daarmee het Duitse rijk, althans dat wordt aangenomen. De adelaar welk als duidelijk icoon wordt gezien binnen de Duitse beeldcultuur, het omkeren daarvan, en de gevoeligheid waarmee er na de WOII wordt gekeken naar thema’s /iconen die verwijzen naar macht en heerschappij, welke Hitler als symbool voor het derde rijk had gekozen , naar zeggen omdat hij deze vogel in een antisemitische encyclopedie had gezien, omschreven als “de ariër onder de dieren” roepen vragen op. Tevens speelt de tijd waarin het geschilderd is een rol mbt de politieke structuur waarin Oost en West Duitsland nog steeds verwikkeld waren.

Toch was het niet ongewoon symbolen ook in subtielere vorm aanwezig te laten zijn, en werd niet altijd een duidelijk standpunt aangegeven, soms slechts als verwijzing gebruikt. In combinatie van de familie en vrienden figuren in de werken van Baselitz kan dit tevens wijzen op een psychologisch proces of weergave van het geziene gedurende de turbulente jaren die hij vanaf zijn jeugd al meemaakte in het toenmalige Duitsland. Hij bleef vanaf die tijd al zijn werken, tevens de niet politieke motieven,ondersteboven schilderen. Mogelijk kan dit gezien worden als een verandering in zijn kijk naar de wereld en zijn eigen gevoelsmatige toestand of emotionele verandering ten aanzien van het door de jaren verzamelde scala aan gebeurtenissen en belevingen. Misschien was het zijn wereldbeeld dat omgekeerde vormen had aangenomen in de loop der jaren. Tegelijkertijd zou het mogelijk zijn dat door zijn afstand name van het inhoudelijke gedeelte op deze manier hij in staat was voor zichzelf als schilder een nieuwe ruimte te creëren om zo los te komen van de betrokkenheid waarin hij in de voorbije jaren noodgedwongen door situaties had verkeerd om in zijn latere werken na een heroverweging zijn werkproces te transformeren tot zoals hij zelf benoemt: “de koker is vol, het is allemaal aan het gisten geslagen. En het moet eruit”.